Księgarnia Internetowa IPiSS: Publikacja: POLITYKA SPOŁECZNA. KONTYNUACJA I ZMIANA

W erze bezprecedensowego postępu technicznego i gwałtownych zmian systemów społeczno-gospodarczych człowiek ze swymi podstawowymi potrzebami, wynikającymi tak z jego fizjologicznej natury, jak i uczestnictwa w społeczeństwie, zmienia się relatywnie wolniej. Uświadomienie nietożsamości charakteru i tempa zmian tych procesów oraz ich wzajemnych konsekwencji wymaga nie tylko wiedzy zdobywanej pośrednio, ale także światłej obserwacji uczestniczącej, która może stanowić ważną przesłankę nie tylko dla syntez teoretycznych, ale także dyrektyw dla praktyki społecznej.
Życie i dokonania Profesora Antoniego Rajkiewicza, obchodzącego jubileusz 90-lecia urodzin, dostarczają bardzo wielu dowodów, że jak rzadko kto potrafił umiejętnie łączyć diagnozowanie procesów związanych z uczestnictwem człowieka i grup ludzi w społeczeństwie, a nadto swymi działaniami znacząco wpływał na strukturę instytucjonalną tych procesów. Taka postawa i rezultaty sytuowały przez ponad pół wieku osobę Jubilata w najściślejszej czołówce polityków społecznych w Polsce. Poprzez badania naukowe, kształcenie kadr dla nauki i praktyki, osobistą działalność w różnych sferach polityki społecznej Prof. A. Rajkiewicz kształtował rozwój tej dyscypliny naukowej przez 65 lat. Materialne dowody aktywności naukowej Jubilata, to m.in. ponad 600 publikacji czy wypromowanie 48 doktorów, współudział w utworzeniu Wydziału Ekonomiczno-Społecznego w SGH, Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, stworzenie podstaw Instytutu Polityki Społecznej UW oraz Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN. Doprowadził także do powstania periodyków (w tym „Polityki Społecznej”) i brał aktywny udział w ich redakcji. Jest autorem setki recenzji prac doktorskich, habilitacyjnych i profesorskich. Zawsze wykazywał nadzwyczajną aktywność w organizacji konferencji i szkoleń, biorąc w nich udział. Osobisty wkład Prof. Rajkiewicza w kształtowanie ram instytucjonalnych i rozwój polityki społecznej w Polsce trudno przecenić. Wyrażał się on zarówno oddziaływaniem pośrednim – poprzez podręczniki, raporty i ekspertyzy, działanie jego uczniów, jak i bezpośrednim – np. poprzez podjęcie obowiązków Ministra Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych w trudnym okresie niepokojów społecznych na początku lat 80. XX wieku, uczestnictwo w pracach tzw. Okrągłego Stołu, jak i innych sprawowanych funkcjach. Syntetyczne ujęcie aktywności Jubilata pozwala na sformułowanie oceny, że imponująca wielość i wszechstronność Jego działalności kształtowała rozliczne efekty synergii, bowiem jedna sfera działalności wzmacniała inne, nadając im nowy wymiar i podnosząc społeczne znaczenie. Jednocześnie nie sposób pominąć oryginalnego podejścia Prof. Rajkiewicza do złożoności i zmienności warunków kształtujących politykę społeczną z zachowaniem kanonu ciągłości jej rozwoju i to nie tylko w wymiarze krajowym, ale i regionalnym. O tym ostatnim świadczy chociażby nieprzerwana działalność (od 1969 r.) w Płockim Towarzystwie Naukowym.
Polityka społeczna w Polsce, jak i w innych krajach przeżywała różne meandry i to zarówno w sferze praktycznej, jak teoretycznej, jednak zawsze pozostawała wyrazem solidarności społecznej. Wyrazem tych zmian w sferze praktycznej są zmiany instytucjonalne, a w sferze teoretycznej – dyskusje programowe i metodologiczne. Te ostatnie pozwalają nam pełniej dostrzec nie tylko nowe zagrożenia, ale i poszerzyć możliwości lepszego radzenia sobie z nimi. Chodzi o to, aby minimalizować potencjalne skutki zagrożeń, uświadamiając i stwarzając ludziom szanse ich ograniczenia, a nie walczyć z nimi wtedy, kiedy stają się dla wszystkich widoczne. Wymaga to nie tylko odwagi myślenia ale i działania. Obecnie poprawa jakości życia społecznego w warunkach szybszego wzrostu liczby beneficjentów wymaga istotnych zmian w samych formach świadczeń, wiązaniu ich nie tylko z prawami, ale wyraźniej z własną aktywnością i pracą zainteresowanych. Jest to pogląd, który zawsze prezentował Honorowy Przewodniczący Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej, Profesor Antoni Rajkiewicz.
Jak mówi przysłowie, człowiek jest tyle wart, ile warte są sprawy, którymi się zajmuje. Biorąc pod uwagę, że w centrum zainteresowania Jubilata był i jest człowiek i warunki jego egzystencji, wartość ta jest trudna do przecenienia. Lata refleksji poznawczej i zdobyte doświadczenia czynią kapitał zgromadzony przez Jubilata bezcennym źródłem wiedzy, a Jego osobiście – użytecznym krytykiem poczynań innych, swoistym mentorem dla kolejnych pokoleń, umiejącym przypomnieć to, co uniwersalne, a jednocześnie dostrzegającym potrzebę zmiany bądź działań korekcyjnych tam, gdzie to celowe lub konieczne.
Tytuł książki „Polityka społeczna. Kontynuacja i zmiana”, przygotowanej w intencji uhonorowania jubileuszu 90-lecia urodzin Prof. Rajkiewicza oddaje zarówno to, co stanowiło swoistą opokę, na której wznosi się teoria i praktyka polityki społecznej, jak i to, co pod wpływem nowych warunków bądź okoliczności ulegało zmianie. Ujęcie tytułu w symboliczny sposób nawiązuje do dokonań Jubilata, w których zarówno On sam, jak i Jego uczniowie bądź współpracownicy odnoszą się do niepodważalnych wartości czy zasad, ale także sygnalizuje adaptacyjny charakter paradygmatu polityki społecznej. Ramy wydawnicze publikacji jubileuszowej uniemożliwiły wszystkim życzliwym Jubilatowi autorom ze środowiska akademickiego pomieszczenie swych refleksji z nawiązaniem do postaci Prof. Rajkiewicza, ci zaś, którzy pomieścili swe opracowania są reprezentantami bardzo licznego grona polskich polityków społecznych.
Drogi Jubilacie! Szanowny Profesorze, nasz Mistrzu!
Nulla vita pars vacat officio. Parafrazując tę łacińską maksymę można powiedzieć „Żaden etap życia nie jest wolny od obowiązku”. Zważając na bogatą w dokonania karierę naukową i zawodową oraz niestrudzoną działalność pro publico bono, prosimy o dalsze patronowanie naszemu środowisku.

ze wstępu
Józef Orczyk