Księgarnia Internetowa IPiSS: Publikacja: ROZWÓJ EKONOMICZNY REGIONÓW<br>Procesy migracyjne Polska, Czechy, Niemcy

W latach 1994–1997 zostały w IPiSS przeprowadzone szerokie badania regionalne, poświęcone analizie rynku pracy w kontekście rozwoju ekonomicznego oraz procesów migracyjnych. Badania te były częścią międzynarodowego projektu badawczego „Economic and Labour Development and International Migration – Czech Republik, Germany, Poland”, finansowanego przez Komisje Unii Europejskiej oraz dofinansowanego przez Instytut Pracy i Zawodoznawstwa (IAB) w Norymberdze. Projektem kierował Elmar Hbnekopp z IAB, a jego partnerami byli: Milan Horalek z Instytutu Pracy (VUPSV) w Pradze oraz Stanisława Golinowska (IPiSS).
Celem badania była pogłębiona analiza procesów rozwojowych wybranych regionów i ośrodków lokalnych, ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk zachodzących na rynku pracy obejmujących także mobilność przestrzenną ludności (migracje wewnętrzne i zagraniczne).
W podtekście tak sformułowanego celu kryło się pytanie o źródła aktywności ekonomicznej ludności z różnych regionów Europy Środkowej: Niemiec Wschodnich, Czech i Polski. W Polsce do szczegółowego badania wybrano 10 województw: osiem głównie przygranicznych (gorzowskie, jeleniogórskie, opolskie, krakowskie, przemyskie, białostockie, łomżyńskie i koszalińskie) oraz dwa położone centralnie – województwo łódzkie oraz płockie. Następnie do dalszej analizy wybrano po dwie gminy z województwa: uznaną za najaktywniejszą oraz za zastojową.
Przeprowadzenie tak szeroko zakrojonych badań wymagało stworzenia sieci regionalnych współpracowników, którzy nie tylko wykonywaliby powierzone zadania, lecz także służyli konsultacjami oraz inspirowali do poszukiwania odpowiedzi pogłębionych, niejednokrotnie specyficznych dla badanego regionu. Często nasi główni współpracownicy tworzyli na miejscu zespoły ludzi zaangażowanych w dalsze badania. Oto lista głównych współpracowników: Anna Czubała i Jan Wiktor (krakowskie), Krystian Heffner (opolskie), Danuta Strahl (jeleniogórskie), Walentyna i Eugeniusz Kwiatkowscy (łódzkie), Danuta Malinowska (białostockie), Ryszard Horodeński (łomżyńskie), Jerzy Kitowski (przemyskie), Tadeusz Klimanowski (gorzowskie), Wiesław Koński (płockie). Tylko w przypadku województwa koszalińskiego badania prowadzono, dojeżdżając z Warszawy (Piotr Broda-Wysocki). Ponadto uczestnicy zespołu badawczego w IPiSS pomogli niektórym badaczom wybranych województw przygotować ich raporty. Antoni Rajkiewicz czuwał nad opracowaniem raportu płockiego, Edward Marek był współautorem raportu białostockiego, a Stanisława Golinowska – raportu gorzowskiego. W analizach wykorzystano zarówno dane ilościowe, pochodzące z wojewódzkich urzędów statystycznych, dokumenty podstawowych instytucji administracji rządowej i samorządowej, jak i jakościowe – pochodzące z przeprowadzonych wywiadów z lokalnymi liderami, a także z przedstawicielami największych zakładów pracy, zawierające oceny i przewidywania.
Obok badań regionalnych przeprowadzono specjalne badania migracji zarobkowych. Z jednej strony wyjazdów sezonowych do Niemiec, najpopularniejszej formy i największej fali emigracji zarobkowych, a z drugiej – imigracji zarobkowej ze Wschodu, nowego w Polsce zjawiska, bardzo trudno poddającego się analizie, ponieważ zatrudnienie znacznej części migrantów z tej grupy nie zawsze miało legalny charakter.
Przekazywana obecnie książka, prezentująca rezultaty badań projektu, zawiera tylko opracowania syntetyczne, pochodzące z głównych nurtów badawczych. Wprowadzeniem do nich jest opracowanie poświęcone przeglądowi teorii rozwoju regionalnego. Uznaliśmy, że warto ów przegląd opublikować, jako że w Polsce znajomość tego nurtu nie jest jeszcze zbyt duża. Następnie przedstawiamy syntetyczną analizę rozwoju regionalnego, sytuacji na rynku pracy i tendencji w zakresie migracji zarobkowych w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Pozostałe rozdziały poświęcone są Polsce: analizie zróżnicowania rozwoju zbadanych województw i gmin, tendencjom w zakresie migracji zagranicznych i wewnętrznych wraz ze szczegółową analizą emigracji sezonowej do Niemiec oraz imigracji ze Wschodu. Równolegle publikowane są raporty z badań regionalnych. Raport łódzki już się ukazał. Przygotowywany jest raport z badań Białostocczyzny. Projekt zakończono, w momencie gdy w Polsce podjęto decyzję o przeprowadzeniu drugiego etapu reformy administracji rządowej w terenie oraz o rozszerzeniu tam samorządności. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16, zbliżając bardziej pojęcie województwa do regionu, oraz wprowadzono dodatkowy szczebel, pośredni między gminą a województwem – powiat. Przez kilka lat będą budowane instytucje nowej struktury terytorialnej kraju, co w pierwszym okresie ograniczy możliwości zebrania informacji potrzebnych do kontynuowania systematycznych badań regionalnych i lokalnych. Z tego powodu badania przeprowadzone tuż przed wielkimi zmianami układów terytorialnych zasługują na szczególną uwagę. Można w nich znaleźć wiele informacji o czynnikach stymulujących społeczną i ekonomiczną aktywność oraz o barierach tej aktywności. Samorządność terytorialna przyniesie korzyści i satysfakcje tam, gdzie istnieją warunki tej aktywności, a jednocześnie ludzie zostali obdarzeni cechami predysponującymi ich do działania i zapobiegliwości. Może natomiast być zagrożeniem rozwoju tych ośrodków lokalnych, w których takich warunków nie ma, a ludzie „wychowani” w bierności zostaną pozostawieni sami sobie. Aby samorządność mogła wyzwolić siły, które by przyśpieszyły rozwój, potrzebne jest mądre wsparcie ze strony rządu, przynajmniej w pierwszym okresie i w stosunku do tych ośrodków, w których tej samorządności trzeba uczyć.

Od redakcji
Stanisława Golinowska