Systemy edukacyjne w krajach europejskich są dość zróżnicowane, jakkolwiek istnieją tendencje do ujednolicenia kształcenia i wzajemnego uznawania kolejnych szczebli edukacji. Na utrzymywanie się zróżnicowań wpływa, z jednej strony, tradycja historyczna, ciągle w systemie edukacyjnym obecna, a z drugiej - reakcja na współczesne wyzwania modernizacyjne w globalizującym się świecie. Śledząc literaturę przedmiotu oraz debaty eksperckie i polityczne w sprawach edukacji, można odnieść wrażenie, iż każde nowoczesne państwo wciela w życie ideę rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy. Tymczasem w praktyce edukacja nie znajduje tak oczywistych preferencji, jak w głoszonych deklaracjach. Procesy realne dokonują się bowiem pod wpływem różnych celów i różnych interesów, a biorąc pod uwagę demokratyczne procedury politycznego procesu decyzyjnego, trzeba stwierdzić jednoznacznie, że potrzeby edukacyjne z trudem przebijają się wśród mocniej reprezentowanych innych potrzeb, na przykład, potrzeb ludności starszej, której udział w społeczeństwach europejskich systematycznie wzrasta.
Współczesne systemy edukacyjne w Europie kształtowane są pod wpływem dwóch przeciwstawnych czynników. Z jednej strony mamy do czynienia z tendencją do zmniejszania się populacji dzieci i młodzieży, co usprawiedliwia ograniczanie środków na potrzeby edukacyjne. Z drugiej strony - nacisk na podnoszenie jakości edukacji i wydłużanie kształcenia (wraz z potrzebą kształcenia przez całe życie) staje się argumentem na rzecz domagania się wyższych środków publicznych na potrzeby edukacyjne. W jednych krajach silniej działa czynnik pierwszy i edukacja przegrywa, a w innych - drugi i edukacja zyskuje. Jak na tym tle sytuuje się Polska? Silniejsze są w naszym kraju potrzeby edukacyjne, bo skala zapóźnień jest większa, potencjał populacji młodszej także jest większy. I chociaż tendencje do jego zmniejszania już się ujawniły, ale ambicje modernizacyjne nie są mniejsze niż w innych krajach. To jednak nie przekłada się na preferencje dla edukacji w ramach środków publicznych, a podejmowana reforma jest bardziej sposobem na zmniejszenie odpowiedzialności państwa na rzecz zwiększenia jej wśród jednostek i rodzin, wspólnot środowiskowych i lokalnych oraz samorządów powiatowych i regionalnych.
Tymczasem współczesne wyzwania edukacyjne w całym świecie są tak duże, że edukacja stała się problemem rozważanym na szczeblach narodowych. W Unii Europejskiej jest to także problem ponadnarodowy, rozpatrywany zarówno w kontekście roli kształcenia dla wzrostu konkurencyjności europejskich gospodarek, coraz bardziej działających według reguł nowej ekonomii, jak i dla lepszego dopasowania do potrzeb zmieniającego się niezwykle dynamicznie rynku pracy. Konieczne stało się ogarnięcie problemu kształcenia przez prowadzenie spójnej polityki edukacyjnej państwa, w której artykułowane są priorytety, proponowane i wskazywane instrumenty oraz analizowana ich skuteczność oraz efektywność. Ucieczka przez rozproszenie i rozmycie odpowiedzialności - to nie jest strategia na obecne czasy.
Edukacja jest jednym z ważniejszych obszarów życia społecznego dzieci i młodzieży. Jest najważniejszą dziedziną tworzenia równych szans, na którą wpływ ma państwo. Ten aspekt edukacji powoduje, że jest ona także przedmiotem zainteresowania polityki społecznej. Uwzględnianie celów socjalnych i etycznych w prowadzeniu edukacji w krajach UE jest zróżnicowane, chociaż mniej niż przeciętnie między krajami europejskimi a resztą bogatszego świata (kraje OECD). Przejawia się w tym realizacja tzw. europejskiego modelu socjalnego, skutkującego mniejszym zróżnicowaniem społecznym i mniejszym zakresem ubóstwa.
Opracowanie, które zostało przygotowane w ramach PBZ, dostarcza szeregu "twardych" danych o tendencjach w edukacji, które można ująć ilościowo. Jako, że nie zawsze tendencje te są powszechnie znane, a w sprawach edukacji ciągle żywe są stare mity, przedstawiona publikacja może spełnić pożyteczną rolę informacyjną, a przy tym zwiększyć poparcie społeczne dla pożądanych zmian.