Księgarnia Internetowa IPiSS: Publikacja: ZMIANY I REFORMY W SYSTEMIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO<br>W kierunku wzrostu indywidualnej odpowiedzialności

Gdy projektowano badania dotyczące zmian w głównych działach zabezpieczenia społecznego, nie brano jeszcze pod uwagę możliwości wprowadzenia czterech wielkich reform społecznych, co nastąpiło w 1999 r. Realizując zadanie piąte w ramach trzeciego z tzw. subprojektów poświeconych analizie przekształceń systemu polityki społecznej, postawiono sobie za cel zbadanie, czy wprowadzane zmiany w podstawowych dziedzinach zabezpieczenia społecznego:
1) zabezpieczeniu dochodów na okres starości,
2) opiece zdrowotnej,
3) ochronie socjalnej bezrobotnych
oraz
4) pomocy społecznej prowadzą do zmian paradygmatu polityki społecznej w kierunku zwiększenia roli odpowiedzialności i przezorności za kształtowanie indywidualnego losu, i jak to w praktyce jest realizowane.
Wprowadzenie drugiej fali reform instytucjonalnych ułatwiło realizację badania. Analizę celów i rezultatów podjętych reform można było wykorzystać jako główny przedmiot podjętej pracy, jakkolwiek nie wszystkie dziedziny zabezpieczenia społecznego objęte były programem tzw. czterech reform społecznych. Zarówno pomoc społeczna, jak i ochrona socjalna bezrobotnych nie weszły do pakietu reformatorskiego, chociaż w nowelizacji ustawy o pomocy społecznej z 1996 r. zapowiadano wprowadzenie kategorii minimalnego dochodu gwarantowanego, co rewolucjonizowałoby system ochrony socjalnej w Polsce. Przy tym Układ Amsterdamski UE z 1997 r., adresowany także do krajów stowarzyszonych, wyraźnie postulował zmiany w polityce wobec bezrobotnych w kierunku wzrostu selektywności pomocy oraz zwiększenia roli instrumentów aktywnych.
Do pakietu czterech dużych reform społecznych weszła natomiast reforma edukacji oraz reforma administracji publicznej. Ta ostatnia reforma nie jest reformą sektorową, jak w przypadku trzech reform pozostałych. Jest reformą, która przenika sektory i samoistnie wpływa na zmiany w zdecentralizowanych sektorach społecznych. Tak więc poprzez reformę administracji publicznej w konsekwencji zreformowana została zarówno pomoc społeczna, jak i polityka rynku pracy.
W prezentowanym opracowaniu znajdzie Czytelnik analizę zmian w czterech działach zabezpieczenia społecznego. Dwie z nich pokrywają się z programem czterech reform obecnego rządu. W tych dziedzinach dokonano zmian radykalnych. Jest to zabezpieczenie emerytalne i opieka zdrowotna. Reformy te są także przedmiotem rządowego monitorowania oraz innych badań. W dwóch pozostałych: ochronie socjalnej bezrobotnych oraz w pomocy społecznej zmiany dokonują się pod wpływem decentralizacji i o ich efektach nie ma jeszcze dostatecznej wiedzy.
W pomocy społecznej istotne jest wprowadzenie nowej instytucji - Centrum Pomocy Rodzinie - usytuowanej przy samorządzie powiatowym, instytucji z funkcjami koordynującymi oraz integrującymi działania licznych placówek pomocy. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że instytucja ta powstała według odmiennej koncepcji niż koncepcja opracowana w środowisku medycznym, postulującym tzw. zespoły opieki socjalno-medycznej. Tym samym resortowe usytuowanie pomocy społecznej uległo zdecydowanej zmianie, zapoczątkowanej już w 1990 r.: przesunięciu z resortu zdrowia do resortu pracy i polityki społecznej.
W ochronie socjalnej bezrobotnych istotne kompetencje w zakresie definiowania programów przeciwdziałania bezrobociu oraz pomocy socjalnej bezrobotnym uzyskały wojewódzkie oraz powiatowe instytucje zatrudnienia usytuowane przy samorządach. W efekcie ograniczeniu uległa rola rządowej administracji zatrudnienia. Jakie będą tego konsekwencje, przekonamy się niebawem, podejmując kolejne zadanie badawcze. Ten zeszyt nie zawiera jeszcze odpowiedzi na postawione pytanie. Natomiast Czytelnik znajdzie w nim wiele informacji o funkcjach i oddziaływaniu zasiłków dla bezrobotnych - głównym instrumencie pomocy socjalnej w sytuacji utraty pracy. Analizy celów i rezultatów zmian w czterech działach zabezpieczenia społecznego, z uwzględnieniem wątku dotyczącego ich kierunku ideologicznego, dokonał zespół wyspecjalizowanych badaczy IPiSS - Zofia Czepulis-Rutkowska, Stanisława Golinowska, Piotr Broda-Wysocki - oraz Cezary Włodarczyk z Instytutu Zdrowia Publicznego UJ w Krakowie. Ich opracowania wzbogaca komentarz Michała Boniego, byłego ministra pracy, a obecnie szefa Zespołu Doradców Ministra Pracy i Polityki Społecznej, przedstawiony na wiosnę 1999 r. Komentarz ten, mimo że odnosi się do opracowanych w projekcie zadań, jest szerszym spojrzeniem autora na problem realizowanej polityki społecznej, spojrzeniem bardzo ciekawym, bo wyrosłym z konfrontacji ideowych zamierzeń z trudnościami kształtującymi procesy realne.

Stanisława Golinowska