Księgarnia Internetowa IPiSS: Publikacja: POLITYKA ZDROWOTNA WOBEC DOSTĘPNOŚCI OPIEKI ZDROWOTNEJ, WYKLUCZENIA ORAZ NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU

W latach 90 Instytut wydał dwie duże prace "Polska bieda" oraz "Polska bieda II", które zawierały wyniki podstawowych rozpoznań o charakterze ilościowym. Porządkowały one pomiar ubóstwa oraz rekomendowały stosowanie sprawdzonych i uzgodnionych z GUS podejść i wskaźników. Ugruntowały sposób podawania oraz ciągłość informacji o skali i głębokości ubóstwa w Polsce. Wpłynęły też na uwzględnianie w polityce społecznej trafniejszych metod zwalczania ubóstwa i pomocy ubogim. Po wejściu Polski do UE badania nad ubóstwem nabrały nowej dynamiki. Komisja Europejska oraz Eurostat proponują rozszerzenie kategorii ubóstwa o wykluczenie społeczne, wprowadzenie w szerszym zakresie badań panelowych, łączenie metod ilościowych z jakościowymi oraz postulują nowe wskaźniki pomiaru. Ponadto zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego stało się celem strategii polityki społecznej UE, realizowanej wspólnie z krajami członkowskimi. Jednocześnie zjawisko ubóstwa i wykluczenia społecznego nabrało wyrazistości, głównie w związku z trudnym rynkiem pracy, jaki pod koniec lat 90. zaczął się w Polsce kształtować.
Problem nierówności zdrowia i ubóstwa zdrowotnego nie stanowił w Polsce dostatecznie pogłębionego tematu ogólnopolskich badań społeczno-epidemiologicznych, chociaż podejmowany był odcinkowo i w odniesieniu do wybranych grup. Jedną z przyczyn był niewątpliwie brak danych o populacji w przekroju wykształcenia, pozycji na rynku pracy oraz zamożności. Tymczasem istnieje wiele argumentów i badań prowadzonych w innych krajach, wskazujących na potrzebę wnikliwszego zajęcia się tym zagadnieniem. Istotnym powodem jest dostrzeganie ograniczeń modelu biomedycznego w programach zdrowotnych oraz coraz częstszy powrót do analizy wpływu zmiennych społecznych. W związku z tym niejednokrotnie stawia się pytanie, czy wartość równego dostępu do zdrowia jest respektowana w praktyce działań politycznych, bo deklaracje są tu jednoznaczne. Równe prawo do wysokiego standardu zdrowia fizycznego i psychicznego traktowane jest jedno z praw człowieka, zapisywane w podstawowych dokumentach międzynarodowych. W Unii Europejskiej równość dostępu do opieki zdrowotnej i wyrównany status zdrowotny stanowi jeden z elementów tego, co nazywamy Europejskim Modelem Społecznym.
Ubóstwo w kontekście zdrowia analizuje się dwukierunkowo. Z jednej strony zakłada się, że zdrowie warunkuje możliwości rozwojowe człowieka. Słabe zdrowie może je pogarszać i przyczyniać się do ubóstwa a nawet wykluczenia społecznego, a dobre zwiększać szanse na godne i długie życie. Dlatego poszukuje się dowodu na to, że inwestując w zdrowie inwestujemy także w kapitał ludzki. Z drugiej strony przyjmuje się, że ubóstwo może być przyczyną słabego zdrowia, a dobre warunki życia i dobry status społeczny idą w parze z lepszym zdrowiem, które traktuje się jako cel rozwoju. Niezależnie od przyjętego paradygmatu badawczego, analizy statusu zdrowotnego i dostępu do opieki zdrowotnej weszły do kanonu badań nad warunkami życia populacji.
W ramach projektu "Bieda III" dokonano rozpoznania nierówności dostępu opieki zdrowotnej w perspektywie prawno-instytucjonalnej, przeanalizowano programy polityki zdrowotnej formułowane na różnych szczeblach decyzyjnych oraz przeprowadzono analizę uwarunkowań społecznych statusu zdrowotnego na podstawie badań GUS w zakresie samooceny stanu zdrowia populacji. Wyniki analiz mają charakter wstępny; są to niekiedy nadal tylko hipotezy, ale zwracają uwagę na niebezpieczeństwo przenoszenia nierówności społecznych na nierówności zdrowia. Niedofinansowanie systemu ochrony zdrowia i związana z tym deprecjacja zasobów sektora zdrowotnego przesłania inne problemy. Jednak rozwiązania postulowane w celu poprawy funkcjonowania całego systemu i różnych rodzajów placówek zdrowotnych nie powinny dokonywać się kosztem zmniejszania dostępu do opieki zdrowotnej i wzrostu nierówności zdrowia.